اختلال پارانویا | علل و نشانه ها + روش درمان

توسط نویسنده اختلالات روانیدر 4 مرداد 1401

اختلال پارانویا جزو دسته اختلال‌های شخصیتی است که در گروه A قرار دارند. افرادی که دچار اختلال شخصیت پارانویید هستند به داشتن افکار و رفتارهای عجیب و نامتعارف مشهورند. پارانوئید باعث می‌شود که آنها دچار سوء ظن شدید باشند و دائماً دیگران را بدخواه بدانند؛ به همین دلیل نمی‌توانند به کسی اعتماد کنند و همیشه به افراد مشکوک هستند.

در این مطلب از مشاورلایو قصد داریم تا اختلال پارانویا، علل و نشانه‌ها و همچنین درمان پارانوئید را با هم بررسی کنیم، پس تا انتها با ما همراه باشید.

اختلال پارانویا چیست؟

اختلال شخصیت پارانویید، نوعی احساس غیر منطقی است که می‌تواند عملکرد اجتماعی و یا ارتباطات عاطفی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. علت بروز اسکیزوفرنی پارانوئید ناشناخته است؛ اما تصور می‌شود که ژنتیک در این امر تا حدودی نقش دارد. افراد مبتلا به پارانویید نمی‌توانند بپذیرند که احساس منفی آنها نسبت به دیگران بی‌پایه و اساس است؛ زیرا که ترس از سوء استفاده و خیانت در آنها بسیار قوی است.

حتی اگر مورد اعتماد بودن اطرافیان ثابت شود باز هم نمی‌توانند به آنها اعتماد کنند. اسکیزوفرنی پارانوئید باعث می‌شود مبتلایان از گفتار و رفتار معمولی دیگران برداشت شخصی و نادرستی داشته باشند. این برداشت نادرست باعث رنجیده و خشمگین شدن آنها شده و تا مدت‌ها این حس را درون خود نگه داشته و پرورش دهند. برداشت‌های ترسناک و بی‌اساس این افراد می‌تواند شکل‌گیری و حفظ روابط آنها را بسیار دشوار کند و بر عملکرد افراد در خانه، کار و مدرسه تأثیر بگذارد. به نظر می‌رسد که آنها قادر به یافتن و اغراق در جنبه‌های منفی هر موقعیت یا مکالمه هستند.

علائم و نشانه اختلال شخصیت پارانویید

اختلال پارانویا اغلب در اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود و در مردان بیشتر از زنان است. تحقیقات نشان می‌دهد که این اختلال ممکن است در کسانی که دارای سابقه خانوادگی اسکیزوفرنی هستند، بیشتر شیوع داشته باشد. شخصی که دارای اختلال شخصیت پارانویید است، رفتار مشکوک خود را طبیعی و منطقی می‌داند. اگر فردی سعی در مخالفت با آنها کند، او را غیرقابل اعتماد می دانند.

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی پارانوئید گمان می‌کنند که دیگران در حال برنامه ریزی برای سوء استفاده، فریب یا آسیب رساندن به آنها هستند. آنها احساس می‌کنند که ممکن است در هر زمان و بدون دلیل مورد حمله قرار بگیرند. حتی اگر شواهدی وجود نداشته باشد، همچنان به حفظ سوء‌ظن‌ها و افکار خود ادامه می‌دهند. علائم رایج این اختلال شامل موارد زیر است:

• تصور می‌کنند دیگران در تلاشند تا آنها را مورد سوء استفاده قرار داده یا بهشان آسیب بزنند.
• تصور می‌کنند خانواده، دوستان و آشنایان دارای عدم وفاداری یا قابلیت اعتماد هستند.
• تصور می‌کنند دادن هرگونه اطلاعات می‌تواند علیه آنها استفاده شود و اغلب آنها را به سمت جداسازی از دیگران سوق می‌دهد.
• از هرگونه رفتار یا گفتاری دچار سوء برداشت می‌شوند.
• بیش‌ازحد به انتقاد حساس هستند و به سرعت به قضاوت و کینه می‌پردازند.
• دارای خشم کنترل نشده هستند.
• دائماً تصور می‌کنند که همسرشان در حال خیانت کردن است.

شخصی که دارای اختلال شخصیت پارانویید است، به احتمال زیاد ویژگی‌های زیر را نیز دارد:

• تنهایی را ترجیح می‌دهد و خود را از دیگران جدا می‌کند.
• دارای مشکلات بین فردی شدید از جمله ارتباط با همسالان خود است.
• دارای روحیه تحریک‌پذیر و خصمانه است.
• دارای اضطراب اجتماعی است.
• خیالات عجیب و غریب دارد.
• اطرافیان را نمی‌بخشند.
• کینه‌توز هستند.
• بسیار انتقادناپذیر و حساس هستند.
• هر چیزی را خیلی سریع تلافی می‌کنند.
• نگاه‌های تصادفی دیگران را بد تصور می‌کنند.
• همیشه حق با آنها است و خود را مسئول هیچ مشکلی نمی‌دانند.
• نمی‌توانند آرام باشند.

پارانوئید می‌تواند در دوران کودکی یا نوجوانی آشکار شود، زمانی که فرد شروع به نشان دادن حساسیت، اضطراب اجتماعی یا روابط ضعیف با همسالان خود می‌کند. تصور می‌شود که تعدادی از عوامل روانشناختی و بیولوژیکی در بروز این اختلال نقش دارند. همچنین قابل درک است که آسیب‌های اولیه کودکی (چه عاطفی یا جسمی) می‌تواند به این اختلال منجر شود.

دلایل ایجاد اختلال پارانویید

در رابطه با دلیل اصلی ایجاد اختلال شخصیت پارانویید، هنوز جواب مشخصی وجود ندارد. احتمالاتی در مورد منشأ ایجاد این بیماری وجود دارد، به عنوان مثال، این بیماری ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و روانشناختی باشد. درواقع این بیماری در کسانی که یکی از اقوامش دچار اسکیزوفرنی شده ‌باشد، نشان‌ دهنده ارتباط ژنتیکی بین این دو اختلال روانشناختی است.

فرد مبتلا ممکن است در دوران کودکی خود دردهای شدید جسمانی یا عاطفی را تجربه کرده باشد. مثلاً والدین کودک یا بیش‌ازحد به او توجه و حمایت می ‌کردند، یا خشم بی‌اندازه‌ای نسبت به او داشتند که به واسطه‌ آن، کودک احساس ناامنی شدیدی کرده و این مسئله در سنین بالاتر، به بیماری پارانوئید تبدیل شده است.

پارانویای هذیانی در مقابل سوء ظن منطقی

وقتی ترس‌های یک فرد ریشه در واقعیت یا منطق داشته باشد، نمی‌توان آن را اختلال پارانوئید دانست. دکتری که با بیماری‌های عفونی سروکار دارد، ممکن است نگران آلوده شدن یا گسترش بیماری باشد. این گونه ترس و نگرانی‌ها ریشه در واقعیت دارد. برای مشاوران مهم است که چرا یک فرد ترس خاصی دارد و چگونه مشکلات اجتماعی، شغل، فرهنگ و سایر عوامل ممکن است بر این ترس تأثیر بگذارد.

برای مثال، سیاهپوستان جوان آمریکایی ممکن است از پلیس بترسند. برای کسی که هرگز با پلیس تعامل منفی نداشته است، این ترس ممکن است غیر منطقی به نظر برسد؛ اما برای فردی که در معرض خشونت پلیس علیه جوانان سیاه پوست قرار گرفته است، این ترس منطقی به نظر می‌رسد. نادیده گرفتن ترس‌های منطقی یک فرد می‌تواند بسیار مضر باشد.

یکی از راه‌های ارزیابی این که آیا اضطراب فرد منطقی است یا خیر، ارزیابی نحوه پاسخ آنها به شواهد متضاد است. به عنوان مثال، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است به تأیید باورهای نادرست ادامه دهند، حتی اگر شواهدی بر خلاف آن ارائه شود. شواهد متضاد حتی ممکن است به عنوان نشانه‌ای از یک توطئه بزرگ‌تر یا دلیلی برای بی‌اعتمادی به روانشناس در نظر گرفته شود.

اختلال پارانویا و ارتباط آن با سایر بیماری‌های روانی

اختلال شخصیت پارانویید و مختل شدن زندگی

پارانویید می‌تواند در بعضی از بیماری‌های روانی به عنوان علائم بیماری بروز کند. این بیماری‌ها عبارتند از:  اختلال دوقطبی، بیماری‌های مغزی یا تومورها، صرع، زوال عقل، جنون و سکته. در زیر به بررسی ارتباط بین پارانویا و برخی بیماری‌های روانی آورده شده است :

• پارانویا و بیماری اختلال دوقطبی

افرادی که به اختلال دوقطبی مبتلا هستند، ممکن است در یک دوره دچار افکار پارانوئید شوند. البته این به این معنی نیست که همه افرادی که درگیر این اختلال هستند، حتما ًدچار پارانویا می‌شوند. در کل، امکان ابتلا افراد دوقطبی به پارانویا بیشتر است.

• پارانویا و اختلالات روان‌پریشی

اسکیزوفرنی یک بیماری روانی است که با بروز رفتارهای روان‌پریشی و جنون‌آمیز همراه است. این افراد رفتارهایی مانند بی‌نظمی در گفتار،ئدیدن یا شنیدن چیزهای غیر واقعی و… را از خود بروز می‌دهند. اختلال پارانویا می‌تواند در این افراد بروز کند و به عنوان بخشی از علائم دوره‌ای این بیماری به شمار رود.

عوامل خطر در اختلال شخصیت پارانویید چیست؟

همان‌طور که بارها به آن اشاره شد، علت این اختلال ناشناخته است. با این حال، محققان معتقدند که ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و محیطی می‌تواند به بروز پارانویا منجر شود. این اختلال بیشتر در خانواده‌هایی با سابقه اسکیزوفرنی و اختلال هذیان وجود دارد. عوامل خطر در زمان بروز این اختلال به شرح زیر است:

• زندگی در یک خانواده کم‌درآمد
• جدا شدن یا طلاق
• همیشه مجرد ماندن

اختلال پارانویا چگونه تشخیص داده می‌شود؟

شخصیت همراه با رشد کودک و نوجوان تکامل می‌یابد. به همین دلیل، ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی نمی‌توانند شخصی را که دارای اختلال شخصیت پارانویید (PPD) است تا قبل از 18 سالگی تشخیص دهند. تشخیص اختلالات شخصیتی، از جمله پارانوئید دشوار است؛ زیرا بیشتر افراد مبتلا به این اختلال فکر می‌کنند مشکلی در رفتار یا روش تفکر آنها وجود ندارد.

به علاوه فرد درگیر پارانویا به علت دیدگاه و ترسی که دارد، ممکن است از مراجعه به پزشک، بیمارستان و سایر مراکز درمانی اجتناب کند. با این حال، روند تشخیص این اختلال به شرح زیر خواهد بود:

• شرح‌حال و تاریخچه پزشکی
• معاینه جسمی و فیزیکی
• ارزیابی علائم
• تست‌های روانشناختی (طرحواره درمانی، درمان شناختی رفتاری و غیره)
• آزمایشاتی برای رد سایر اختلالات روانی که سبب بروز علائم می‌شود

درمان پارانوئید چگونه است؟

درمان اختلال پارانویا تا حد زیادی بر روان درمانی متمرکز است. یک درمانگر می‌تواند به فرد کمک کند تا مهارت‌هایی را برای ایجاد همدلی و اعتماد، بهبود ارتباط و روابط و مقابله بهتر با علائم این اختلال به دست بیاورد. درمان‌های مؤثری برای اختلال شخصیت پارانویید وجود دارد. با این حال، فرد ممکن است در مورد درمانگر خود دچار سوء‌ظن شود که می‌تواند به مدیریت این اختلال آسیب برساند. افراد مبتلا به این اختلال شخصیت در صورت عدم درمان ممکن است دچار پارانویای مزمن شوند.

استفاده از داروها برای اختلال شخصیت پارانویا می‌تواند باعث دلسردی شود؛ زیرا می‌توانند روند درمان را کند کنند. اگر فرد علائم خاصی مانند اضطراب شدید یا هذیان داشته باشد که منجر به اختلال در عملکرد یا آسیب به دیگران شود، دارو توصیه می‌شود. داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی، دیازپام، بنزودیازپین و داروهای تثبیت‌کننده خلق‌وخو می‌توانند گزینه خوبی باشند.

مطلوب‌ترین درمان برای اختلال شخصیت پارانوئید روان درمانی است. افرادی که از این اختلال شخصیت رنج می‌برند، اغلب مشکلات جدی را تجربه کرده و در روابط بین فردی دچار مشکل می‌شوند. شرکت در جلسات مشاوره توسط روانشناس می‌تواند به فرد مبتلا به این اختلال کمک کند که افکار خود را کنترل کرده و از شدت افکار منفی بکاهد.

آموزش‌هایی که توسط روانشناس به این افراد داده می‌شود، موجب خواهد شد که بتوانند با دیگران بهتر ارتباط  برقرار کرده و به دیگران اعتماد کنند. ابراز احساسات خود را  مدیریت کنند و با استفاده از تکنیک‌های گفته شده اعتمادبه‌نفس بیشتری داشته باشند.

موانع درمان

اولین چالش مهم این است که فرد مبتلا به اختلال پارانوئید تشخیص دهد که چیزی در تفکر او ناسالم است و نیاز به درمان دارد. تلاش برای مجبور کردن شخص به این اختلال به درمان، اغلب نتیجه عکس داشته و به مقاومت وی می‌افزاید و موجب تشدید بیماری می‌شود.

یکی دیگر از موانع درمان، داشتن سوء‌ظن و بی‌اعتمادی نسبت به کسانی است که سعی در کمک به آنها دارند، از جمله درمانگر. همانطور که در همه روابط، اعتماد یکی از مؤلفه‌های اصلی ارتباط موثر است؛ اگر عزیز فرد مبتلا نسبت به درمانگر بی‌اعتماد باشد درمان موفقیت‌آمیز نخواهد بود. فرد مبتلا به اسکیزوفرنی پارانوئید باید احساس کند که به جای معالجه، با درمانگر همکاری می‌کند.

چگونه اسکیزوفرنی پارانوئید بر روابط اثر می‌گذارد؟

اگر با شخصی مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید رابطه دارید، می‌دانید که این رابطه می‌تواند چقدر استرس‌زا و از نظر عاطفی آشفته باشد. توهین‌های کلامی، عدم توجه به احساسات شما و اعتقاد سرسختانه مبنی‌بر این که همیشه حق با آنها است، می‌تواند چقدر دردناک باشد. حسادت و رفتار کنترل کننده آنها می‌تواند حفظ رابطه و روابط اجتماعی را برای شما دشوار کند و باعث می‌شود احساس انزوا و تنهایی کنید. درمان شخص مبتلا با این اهداف صورت می‌گیرد:

• کمک به شخص برای تشخیص و پذیرش احساس آسیب‌پذیری خود
• افزایش ارزش خود شخص
• تشویق اعتماد بیشتر به دیگران
• حمایت از شخص برای یافتن راه‌هایی برای کنترل خشم خود

کلام آخر

در این مقاله از مشاورلایو با اختلال پارانویید آشنا شدیم. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، تقریباً به همه شک دارند و به آنها به دیده سوء‌ظن نگاه می‌‌کنند. حتی اگر با دلیل ثابت شود که اطرفیان مورد اعتماد هستند، باز هم به آنها مشکوک هستند. زندگی با چنین فردی بسیار سخت خواهد بود. درمان چنین اختلالی نیازمند صبر و حوصله چه از طرف درمانگر و چه خانواده‌ اوست.