انواع اختلال بیش فعالی | علائم و نشانه ها
عدم توجه و نادیده گرفتن اختلال بیش فعالی در کودکان می تواند باعث تداوم این اختلال در بزرگسالی شود و مشکلاتی را در روابط اجتماعی، موقعیت های کاری و غیره افراد به وجود بیاورد. اختلال کم توجهی نیاز به داشتن یک برنامه درمانی طولانی مدت تحت نظارت روانپزشک است. در این برنامه درمانی والدین نقش اساسی را ایفا می کنند؛ زیرا آن ها می توانند به کودکان در یادگیری کنترل رفتارهای خود کمک کنند.
کودکان مبتلا به اختلال توجه ممکن است با عزت نفس پایین، روابط آشفته و عملکرد ضعیف در مدرسه دست و پنجه نرم کنند. در برخی موارد، اختلال بیش فعالی تا زمانی که فرد بالغ نشود، شناسایی یا تشخیص داده نمی شود. علائم بیش فعالی در بزرگسالان ممکن است به اندازه علائم این اختلال در کودکان واضح نباشد. ممکن است بیش فعالی در دوره بزرگسالی کاهش یابد؛ اما با تکانشگری، بی قراری و مشکل در توجه ممکن است ادامه می یابد.
در این مطلب از مشاورلایو قصد داریم تا جنبه های مختلف این اختلال را بررسی کنیم، پس تا انتها با ما همراه باشید.
اختلال بیش فعالی چیست؟
اختلال نقص توجه یا اختلال بیش فعالی (ADHD) یک اختلال مغزی است که بر نحوه توجه، نشستن و کنترل رفتار فرد تأثیر می گذارد. این اختلال در کودکان و نوجوانان اتفاق می افتد و می تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. ADHD شایع ترین انواع اختلال روانی تشخیص داده شده در کودکان است. اختلال توجه در پسران بیشتر از دختران رخ می دهد.
بسیاری از افراد بی توجهی و تغییرات در سطح انرژی را تجربه می کنند. برای یک فرد مبتلا به ADHD، این اتفاق در مقایسه با افرادی که این بیماری را ندارند بیشتر و به میزان بیشتری رخ می دهد. این اتفاق می تواند تأثیر قابل توجهی بر تحصیل، کار و زندگی آن ها داشته باشد. علائم بیش فعالی در کودکان، تقریباً در سن 7 سالگی آشکار می شود و ممکن است بی توجهی یا کمبود توجه تا زمانی که کودک به مدرسه نرفته باشد، تشخیص داده نشود.
انواع اختلال کم توجهی
سه نوع مختلف اختلال نقص توجه وجود دارد که به شرح زیر می باشند:
- عمدتاً مشکل بی توجه دارند: سازماندهی یا تکمیل یک کار، توجه به جزئیات، یا پیروی از دستورالعمل ها یا مکالمات برای فرد سخت است. فرد به راحتی حواسش پرت می شود یا جزئیات کارهای روزمره را فراموش می کند.
- بیش فعالی و حرکات تکانه ای: فرد زیاد بی قرار می شود و صحبت می کند. سخت است که برای مدت طولانی ثابت بنشینید (مثلاً برای یک وعده غذایی یا در حین انجام تکالیف). کودکان کوچک تر ممکن است به طور مداوم بپرند یا از جایی بالا بروند. فرد احساس بی قراری می کند. شخصی که دچار مشکل تکانشی باشد، ممکن است حرف های دیگران را زیاد قطع کند، چیزهایی را از مردم بگیرد یا در زمان های نامناسب صحبت کند. برای فرد سخت است که منتظر نوبت خود بماند یا به دستورات گوش دهد. فردی که تکانشگر است ممکن است بیش از دیگران تصادفات و جراحات داشته باشد.
- ترکیبی (اختلال توجه، بیش فعالی و تکانشگری): این دسته شایع ترین نوع اختلال بوده و علائم دو نوع فوق به یک اندازه در فرد وجود دارد.
علائم و نشانه های اختلال نقص توجه یا بیش فعالی
اختلال بیش فعالی در کودکان عمدتاً با بی توجهی همراه است. برخی دیگر علائم تکانشگری بیش فعالی را دارند. برخی افراد هر دو نوع علائم را دارند. طیف وسیعی از رفتارها با ADHD مرتبط است. برخی از رایج ترین این موارد عبارتند از:
- رویا پردازی زیاد
- فراموشی زیاد
- بی قراری
- زیاد حرف زدن
- بی دقتی فراوان
- مقاومت در برابر وسوسه سخت است
- مشکل ارتباط با دیگران
در ادامه خصوصیات بچه های بیش فعال را در قالب مثال هایی از دسته بندی های فوق ذکر می‌کنیم:
- عدم توانایی در تمرکز:
- بی دقتی و عدم توجه به جزئیات در مدرسه و سایر کارهای روزانه.
- درکارهایی که نیاز به توجه دارند (گوش دادن به سخنرانی، گوش دادن به درس و یا حتی در مکالمات عادی) مشکل دارند.
- حتی وقتی کسی مستقیماً با این افراد صحبت می کند، گوش نمی دهند و یا او را نادیده می گیرند.
- عدم علاقه به کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارد (انجام کارهای مدرسه، مشق شب و …) برای بزرگسالان هم کارهایی مثل تهیه گزارش، تکمیل فرم ها و … مشکل خواهد بود.
- جا گذاشتن مداوم لوازم ضروری مثل موبایل، کیف پول، عینک، کلید و … .
- به راحتی تمرکز خود را از دست می دهند و حواسشان پرت می شود.
- داشتن مشکل در سازماندهی فعالیت ها مثل توالی انجام کارها، مدیریت زمان و …
- عدم توانایی در دنبال کردن دستور العمل ها و قوانین
2. تحرک و جنب و جوش بیش از حد:
- در حالی که نشسته اند تکان می خورند و بی قرار هستند.
- بلند شدن و راه رفتن در موقعیت هایی که باید آرام باشند (کلاس، اتاق انتظار، دفتر کار ).
- دویدن و بالا و پایین پریدن در مکان هایی که مجاز نیستند. در نوجوانان و بزرگسالان اغلب با احساس بی قراری و میل به رفتن همراه است.
- نمی توانند آرام بازی کنند.
- حرف زدن بیش ازحد.
- رفتارهای تکانه ای:
- مدام وسط حرف دیگران می پرد.
- دویدن وسط خیابان بدون توجه به خطر تصادف.
- بی قرار است و نمی تواند منتظر چیزی باشد.
- قبل از این که سوالی تمام شود پاسخ می دهد.
- بدون فکر کردن صحبت و عمل می کند.
علت بروز اختلال بیش فعالی
دانشمندان در تلاش برای یافتن راه هایی برای مدیریت و کاهش ابتلای افراد به اختلال کم توجهی هستند. علت دقیق بروز این اختلال ناشناخته است؛ اما تحقیقات کنونی نشان می دهد که ژنتیک نقش مهمی ایفا می کند. سایر عوامل موثر در بروز اختلال بیش فعالی در بزرگسالان و کودکان به شرح زیر است:
- آسیب مغزی
- قرار گرفتن در معرض خطرات محیطی در دوران بارداری یا در سنین پایین
- مصرف الکل و تنباکو در دوران بارداری
- زایمان زودرس
- وزن کم هنگام تولد
- مواد شیمیایی مغز
- سوء تغذیه، عفونت ها، سیگار کشیدن
تحقیقات از دیدگاه عمومی که ADHD ناشی از خوردن بیش از حد قند، تماشای بیش از حد تلویزیون، فرزندپروری، یا عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر یا هرج و مرج خانوادگی است، پشتیبانی نمی کند. البته، بسیاری از این موارد، ممکن است علائم را بدتر کند؛ اما شواهد به اندازه کافی قوی نیستند که به این نتیجه برسیم که آن ها دلایل اصلی ADHD هستند.
بیماری های مرتبط با بیش فعالی در کودکان
اگرچه همیشه اینطور نباشد؛ اما برخی از کودکان ممکن است نشانه هایی از مشکلات یا شرایط دیگر را در کنار ADHD داشته باشند، مانند:
- اختلال اضطراب: این اختلال باعث می شود کودک در بیشتر مواقع نگران و عصبی باشد. همچنین ممکن است علائم فیزیکی مانند ضربان قلب سریع، تعریق و سرگیجه را ایجاد کند.
- اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD) : این مشکل با رفتار منفی و مخرب، به ویژه نسبت به شخصیت هایی مانند والدین و معلمان تعریف می‌شود.
- اختلال سلوک: این اختلال اغلب شامل تمایل به رفتارهای بسیار ضد اجتماعی، مانند دزدی، دعوا، خرابکاری و آسیب رساندن به افراد یا حیوانات است.
- افسردگی
- مشکلات خواب: سخت بودن به خواب رفتن در شب و داشتن الگوهای خواب نامنظم.
- اختلال طیف اوتیسم (ASD): این اختلال بر تعامل اجتماعی، ارتباطات، علایق و رفتار فرد تأثیر می گذارد.
- دیسپراکسیا: وضعیتی که بر هماهنگی فیزیکی تأثیر می گذارد.
- صرع: وضعیتی که بر مغز تأثیر می گذارد و باعث حملات یا تشنج های مکرر می شود.
- سندرم تورت: وضعیتی در سیستم عصبی که با ترکیبی از صداها و حرکات غیر ارادی (تیک) مشخص می شود.
نشانه های بیش فعالی در بزرگسالان
تعریف علائم بیش فعالی در بزرگسالان دشوار است. این مشکل تا حد زیادی به دلیل عدم تحقیق در مورد بزرگسالان مبتلا به اختلال نقص توجه است. از آن جایی که ADHD یک اختلال رشدی است، اعتقاد بر این است که بدون بروز علائم در کودکی، نمی تواند در بزرگسالان ایجاد شود؛ اما علائم ADHD در کودکان و نوجوانان اغلب تا بزرگسالی ادامه می یابد.
اختلالی که با بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری در بزرگسالان همراه است، می تواند بسیار متفاوت از کودکان باشد. علائم بیش فعالی در بزرگسالان بسیار نامحسوس است. برخی از متخصصان موارد زیر را به عنوان لیستی از علائم مرتبط با اختلال بیش فعالی در بزرگسالان پیشنهاد کرده اند:
- بی دقتی و عدم توجه به جزئیات
- به طور مداوم کارهای جدید را قبل از اتمام کارهای قدیمی شروع می کنند
- مهارت های سازمانی ضعیف
- ناتوانی در تمرکز یا اولویت بندی
- از دست دادن یا گم کردن مداوم وسایل
- فراموشی
- بی قراری و عصبانیت
- مشکل در سکوت کردن و صحبت نکردن خارج از نوبت
- اغلب حرف دیگران را قطع می کنند
- نوسانات خلقی و تحریک پذیری
- ناتوانی در مقابله با استرس
- بی حوصلگی شدید
بیماری های مرتبط با بیش فعالی در بزرگسالان
ADHD در بزرگسالان، مانند اختلال بیش فعالی در کودکان می تواند در کنار چندین مشکل یا شرایط مرتبط رخ دهد. یکی از شایع ترین آن ها افسردگی است. سایر شرایطی که بزرگسالان ممکن است در کنار ADHD داشته باشند عبارتند از:
- اختلالات شخصیت: شرایطی که در آن یک فرد به طور قابل توجهی با افراد عادی از نظر نحوه تفکر، درک، احساس یا ارتباط با دیگران متفاوت است.
- اختلال دوقطبی: وضعیتی که بر خلق و خوی فرد تأثیر می گذارد.
- اختلال وسواس فکری اجباری (OCD) : وضعیتی که باعث افکار وسواسی و رفتار اجباری می شود.
مشکلات رفتاری مرتبط با ADHD همچنین می تواند باعث مشکلاتی مانند مشکلات در روابط و تعامل اجتماعی شود.
درمان اختلال بیش فعالی
هیچ درمان قطعی برای ADHD وجود ندارد، درمان های موجود ممکن است علائم را کاهش دهند و عملکرد را بهبود بخشند. درمان ها شامل دارو، روان درمانی، آموزش و ترکیبی از درمان ها است.
- دارو
برای بسیاری از افراد، داروهای ADHD بیش فعالی و تکانشگری را کاهش می دهند و توانایی افراد را برای تمرکز، کار و یادگیری بهبود می بخشند. گاهی اوقات باید چندین دارو یا دوز مختلف را قبل از یافتن داروی مناسبی که برای یک فرد خاص مؤثر است امتحان کرد. هر فردی که دارو مصرف می کند باید تحت نظر پزشک باشد.
- محرک ها
رایج ترین نوع دارویی که برای درمان ADHD استفاده می شود “محرک” نام دارد. اگرچه ممکن است درمان ADHD با دارویی که محرک محسوب می شود غیرعادی به نظر برسد، اما با افزایش مواد شیمیایی مغز (دوپامین و نوراپی نفرین) که نقش اساسی در تفکر و توجه دارند، عملکرد آن ها بهبود می یابد.
استفاده از داروهای محرک تحت نظر پزشک بی خطر است. با این حال، مانند همه داروها، می توانند عوارض جانبی داشته باشند، به ویژه زمانی که استفاده نادرست یا بیش از دوز تجویز شده مصرف شود؛ چرا که ممکن است فرد به دارو واکنش نشان دهد.
- غیر محرک ها
برخی از داروهای اختلال نقص توجه، غیر محرک هستند. این داروها نسبت به محرک ها به زمان بیشتری برای تأثیرگذاری نیاز دارند؛ اما می توانند تمرکز، توجه و تکانشگری را در یک فرد مبتلا به اختلال کم توجهی بهبود بخشند. زمانی که یک فرد عوارض جانبی آزاردهنده ای از مصرف محرک ها دارد، زمانی که یک محرک موثر نبوده، یا دارای تداخل با سایر محرک ها است، پزشکان یک داروی غیر محرک تجویز کنند.
برخی از داروهای ضد افسردگی به تنهایی یا همراه با یک محرک برای درمان ADHD استفاده می شوند. داروهای ضد افسردگی ممکن است به کاهش علائم ADHD کمک کنند و در صورتی که بیمار عوارض جانبی آزاردهنده ای از محرک ها داشته باشد، می توان آن ها را تجویز کرد. اگر بیمار به بیماری دیگری مانند اختلال اضطراب، افسردگی یا اختلال خلقی دیگری نیز مبتلا باشد، داروهای ضد افسردگی می توانند در ترکیب با محرک ها مفید باشند. داروهای غیر محرک ADHD و داروهای ضد افسردگی نیز ممکن است عوارض جانبی داشته باشند.
2. روان درمانی
روان درمانی به افراد مبتلا به اختلال توجه و خانواده های آن ها کمک می کند تا علائم را مدیریت کنند و عملکرد روزمره فرد را بهبود بخشند. در کودکان ناامیدی، سرزنش و عصبانیت ممکن است تشخیص داده شود. والدین و فرزندان ممکن است برای غلبه بر احساسات منفی به کمک تخصصی نیاز داشته باشند. متخصصان سلامت روان می توانند به والدین در کنترل علائم آموزش دهند. آن ها همچنین به کودک و والدینش کمک می کنند تا مهارت ها، نگرش ها و راه های ارتباط با یکدیگر را توسعه دهند.
- رفتار درمانی
رفتار درمانی نوعی روش درمانی است که هدف آن کمک به فرد برای تغییر رفتار است. این کار ممکن است شامل کمک عملی باشد، مانند کمک به سازماندهی وظایف یا تکمیل تکالیف مدرسه. رفتار درمانی به فرد می آموزد که چگونه افراد بر رفتار خود نظارت کنند.
والدین، معلمان و اعضای خانواده نیز می توانند در مورد برخی رفتارها بازخورد بدهند و به ایجاد قوانین روشن، فهرست های کار برای کمک به فرد در کنترل رفتارشان کمک کنند. همچنین ممکن است درمانگران مهارت های اجتماعی را به کودکان بیاموزند، مانند این که چگونه تا رسیدن نوبت خود را صبر کنند، چگونه کمک بخواهند یا به تمسخر پاسخ دهند. یادگیری خواندن حالات چهره و لحن صدای دیگران و نحوه پاسخ مناسب نیز می تواند بخشی از آموزش مهارت های اجتماعی باشد.
- درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری به فرد کمک می کند تا یاد بگیرد که چگونه از افکار و احساسات خود آگاهی پیدا کرده و آن را بپذیرد. درمانگر همچنین فرد مبتلا به ADHD را تشویق می کند تا خود را با تغییرات زندگی سازگار کند (مانند فکر کردن قبل از اقدام، یا مقاومت در برابر میل به ریسک های غیرضروری).
- آموزش مهارت های فرزند پروری
آموزش مهارت های فرزند پروری (آموزش مدیریت رفتاری) به والدین مهارت هایی برای تشویق و پاداش دادن به رفتارهای مثبت در فرزندانشان می آموزد. به والدین آموزش داده می شود که از سیستمی از پاداش ها و پیامدها برای تغییر رفتار کودک استفاده کنند. برای رفتارهایی که می خواهند تشویق کنند، بازخورد فوری و مثبت نشان بدهند.
- مدیریت استرس
تکنیک های مدیریت استرس می تواند برای والدین کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی با افزایش توانایی آن ها در مقابله با ناامیدی و دلسردی مفید باشد تا بتوانند با آرامش به رفتار کودک خود پاسخ دهند.
- گروه های حمایتی
گروه های حمایتی می توانند به والدین و خانواده ها کمک کنند تا با سایر افرادی که مشکلات و نگرانی های مشابهی دارند ارتباط برقرار کنند. گروه ها معمولاً برای به اشتراک گذاشتن ناامیدی ها و موفقیت ها، تبادل اطلاعات در مورد متخصصان و استراتژی های توصیه شده و صحبت با کارشناسان ایجاد می شوند.
نکاتی برای کمک به کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال توجه
والدین و معلمان می توانند به کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی کمک کنند تا سازماندهی شوند و دستورالعمل ها را با ابزارهایی مانند موارد زیر اجرا کنند:
- رعایت یک روال و برنامه. هر روز، از زمان بیدار شدن تا زمان خواب، روال یکسانی داشته باشید. زمان هایی را برای انجام تکالیف، بازی در فضای باز و فعالیت های داخل خانه در نظر بگیرید. برنامه را روی یخچال یا تابلوی اعلانات نگه دارید. تا آنجا که ممکن است تغییرات را در برنامه بنویسید.
- سازماندهی وسایل. روزمره برای هر چیزی (مانند لباس، کوله پشتی و اسباب بازی) جایی داشته باشید و هر چیزی را در جای خود نگه دارید.
- استفاده از دفترچه یادداشت. از نظم دهنده ها برای وسایل استفاده کنید. به کودک خود بر اهمیت نوشتن تکالیف و آوردن کتاب های ضروری به خانه تأکید کنید.
- پاداش در صورت رعایت قوانین. کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه اغلب انتقاداتی را دریافت می کنند. به دنبال رفتار خوب آن ها باشید و شروع به تحسین کودک خود کنید.
یک مشاور یا درمانگر حرفه ای می تواند به بزرگسال مبتلا به ADHD کمک کند تا یاد بگیرند چگونه زندگی خود را با مدیریت کنند.
- حفظ روال
- تهیه لیست برای وظایف و فعالیت های مختلف
- استفاده از تقویم برای برنامه ریزی رویدادها
- اختصاص مکان مخصوص برای کلیدها، صورتحساب ها و کاغذها
- تقسیم وظایف بزرگ به مراحل قابل کنترل تر و کوچک تر به طوری که تکمیل هر قسمت از کار حس موفقیت را ایجاد کند.
